Diskriminacija je nejednako postupanje prema osobi ili nekoj grupi na osnovu nekog njihovog ličnog svojstva, što za posledicu ima nejednake šanse da ostvare ustavom i zakonom zagarantovana prava. To je nejednako tretiranje, isključivanje, odnosno dovođenje u podređen položaj pojedinaca ili grupa ljudi koji se nalaze u istoj, sličnoj ili uporedivoj situaciji.
Zakon o zabrani diskriminacije Republike Srbije definiše „diskriminaciju“ i „diskriminatorsko postupanje“ kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima.
Diskriminaciju može izvršiti svako, šalterski radnik u gradskoj upravi, organ javne vlasti, sudija, lekar, nastavnik, policajac. Ona se može desiti bilo gde – na poslu, u školi, na fakultetu, u bolnici, na stadionu, u postupku pred organom javne vlasti, u sudu, u gradskom prevozu, na ulici…
Diskriminacija se može desiti bilo kome: pojedincima, grupama ljudi ali i pravnim licima.
Diskriminacija može biti direktna ili indirektna, namerna ili počinjena iz neznanja.
Zakonom o zaštiti od diskriminacije propisano je da lice koje smatra da je pretrpelo diskriminaciju može podneti pritužbu Povereniku za zaštitu ravnopravnosti, u pisanoj formi na priloženom obrascu koji se može preuzeti i sa sajta www.ravnopravnost.gov.rs.
Takođe, svako lice koje smatra da je pretrpelo diskriminaciju ili je na neki način povređeno diskriminatornim postupanjem može podneti tužbu sudu. Postupak je hitan i na ovaj postupak se primenjuju odredbe Zakona o parničnom postupku.
Govor mržnje je težak vid diskriminatornog postupanja kojim se napada ili omalovažava određena društvena ili etnička grupa ili pripadnik te grupe. Ovakav govor je uperen protiv osobe ili osoba zbog njihove rasne, verske , etničke pripadnosti, seksualne orijentacije, izgleda (visina, težina, boja kože…), pola, godina ili bilo koje osobine koju neko može smatrati nedostatkom.
Po zakonu, govor mržnje je svaki govor, gest, ponašanje, pisanje ili prikazivanje koje je zabranjeno jer ne sme da podstiče nasilje i predrasude protiv zaštićenog pojedinca ili grupe, ili zato što omalovažava i zastrašuje zaštićenog pojedinca ili grupu. Govor mržnje su sve izjave koje zastrašuju, vređaju ili uznemiravaju pojedince ili grupe ili koje pozivaju na nasilje, mržnju ili diskriminaciju pojedinca ili grupe.
Za izazivanje nacionalne, rasne i religijske netrpeljivosti i širenje govora mržnje predviđena je kazna od 6 meseci do 10 godina zatvora.
Govor mržnje na internetu je u suštini izazivanje mržnje prema određenoj grupi (ili pojedinoj osobi) zbog nekog njenog ličnog svojstva u svrhu stvaranja neprijateljstva, diskriminacije i nasilja. Govor mržnje se danas preselio na internet, koji omogućava stvaranje globalnog foruma za zagovaranje netolerancije i nejednakosti, jer je efekat takvog delovanja vidljiviji a šanse za otkrivanje i kažnjavanje onih koji ga pokreću su manje.
Primeri govora mržnje su najbrojniji u komentarima na internet portalima ili društvenim mrežama. Slučajevi govora mržnje na internetu mogu se prijaviti Tužilaštvu za visokotehnološki kriminal i Povereniku za zaštitu ravnopravnosti.
Zločin iz mržnje (poznat i kao zločin motivisan predrasudama) je u krivičnom pravu naziv za zločine u kojima počinilac napada žrtvu zbog njene stvarne ili pretpostavljene pripadnosti određenoj društvenoj grupi. Žrtve zločina iz mržnje su obično predmet napada zbog njihove rase, religije, seksualne orijentacije, invaliditeta, klase, etničke pripadnosti, nacionalnosti, starosti, pola, rodnog identiteta, društvenog statusa ili političke pripadnosti.
Termin zločin iz mržnje se uglavnom odnosi na krivična dela za koja se smatra da su motivisana mržnjom ili predrasudama protiv jedne ili više gore navedenih kategorija. Ovde se ubrajaju fizički napad, oštećenje imovine, maltretiranje, uznemiravanje, verbalno zlostavljanje ili uvrede, kao i pisanje uvredljivih grafita ili pisama.
Rasizam se odnosi na verovanja i praksu kod kojih se smatra da postoje urođene i karakteristične razlike između određenih grupa ljudskih bića koje se mogu meriti hijerarhijski. Posledica rasizma je socijalna, politička i ekonomska prednost jedne grupe ljudi u odnosu na drugu.
Rasizam odvaja grupe ljudi na osnovu njihove rase, sa namerom sagledavanja jedne rase kao važnije i bolje od drugih. Čim postoji verovanje da je jedna rasa superiorna nad ostalim rasama, takvo ponašanje se može nazvati rasizmom. Davanje ili oduzimanje privilegija na osnovu rase se zove rasna diskriminacija.
U praksi, rasizam proizvodi podelu „rasa“ ili njihovu diskriminaciju prema sopstvenim kriterijumima. Rasizam postoji tokom cele istorije čovečanstva, ali isto tako oduvek postoje i rastuće snage koje se protiv njega bore i sve uspešnije ga suzbijaju.
Anticiganizam je relativno novi pojam za staru društvenu pojavu, za mržnju, marginalizaciju i progon Roma u svetu.
Prema definiciji Evropske Komisije protiv rasizma i netolerancije (European Commission against Racism and Intolerance – ECRI), “anticiganizam je specifična forma rasizma, ideologija koja je zasnovana na rasnoj superiornosti, forma dehumanizirajućeg i institucionalnog rasizma prema pripadnicima romske zajednice uzgajana istorijskom diskriminacijom, koja se, pored ostalog, izražava nasiljem, govorom mržnje, eksploatacijom, stigmatizacijom i najeklatantnijom vrstom diskriminacije”.
Anticiganizam je sam po sebi složena društvena pojava koja se manifestuje preko nasilja, govora mržnje, eksploatacije i diskriminacije u svom najvidljivijem obliku. Dehumanizacija i svođenje Roma na njihovo „ciganstvo“ ključni su elementi anticiganizma. Romi se smatraju ljudima niže klase i stoga nemaju moralno pravo na ljudska prava.
Stereotipi su često negativne karakteristike nekih dominantnih osobina koje poseduje neka društvena grupa. Stereotipi su uverenja, najčešće negativna, koja se zasnivaju na pretpostavci da pripadnici druge grupe imaju određene osobine koje su samo njima svojstvene i po kojima se razlikuju od drugih. Često je reč o karikiranju ili generalizaciji “kulturnih” atributa neke određene grupe. To je najčešće uprošćena slika koja je stvorena na osnovu vaspitanja ili “neobaveštenosti” a može se promeniti obrazovanjem, putovanjima i druženjem sa pripadnicima grupa koje “stereotipizujemo”.
Predrasude su najčešće negativni stavovi prema nekoj grupi, pojedincima koji su neopravdni i generalizovani. One su vrsta stavova koji se ne zasnivaju na istinitom iskustvu niti na razumnim dokazima. Predrasude su stavovi doneseni unapred, one su naučene, odnosno stečene, na isti način na koji smo u životu učili i usvajali ostale stavove. Stiču se u detinjstvu od roditelja, vršnjaka, odnosno socijalnog okruženja u kojoj osoba raste.
Predrasude su često osnova raznih oblika nepravednog i diskriminišućeg ponašanja prema osobama ili grupi na koje se odnose. Ove predrasude ne uključuju samo neutemeljeno negativno mišljenje o drugim društvenim grupama i nekritičko pozitivno o svojoj, nego i mržnju, kao i spremnost na progon, odvajanje i uništavanje pripadnika druge rase ili naroda.